Hititlerde Doğa Olayları: Çivi Yazılı Kaynaklara Göre İnceleme

Giriş

Hititler, M.Ö. 17. yüzyıldan itibaren Anadolu’da kurdukları güçlü devlet yapısı, ileri düzey yazılı kültürleri ve zengin mitolojik anlatılarıyla Yakın Doğu tarihinin en dikkat çekici uygarlıklarından biri olmuştur. Hitit yazılı belgelerinde yalnızca siyasi ve idari meseleler değil, aynı zamanda doğa olaylarına dair gözlemler ve bu olayların dini, mitolojik ve sosyal bağlamdaki yansımaları da ayrıntılı biçimde yer almıştır. Betül Tercan’ın “Hititler’de Doğa Olayları: Çivi Yazılı Kaynaklara Göre” adlı çalışması, bu alanda yapılmış önemli bir derleme ve çözümleme olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hitit Kozmolojisinde Doğanın Yeri

Hitit mitolojisi, doğayı sadece fiziksel bir varlık olarak değil, aynı zamanda tanrısal bir düzenin parçası olarak görür. Gök, yer, deniz ve hava olayları, Hitit panteonunda çeşitli tanrılarla ilişkilendirilmiştir. Fırtına Tanrısı (Tešub), bu açıdan en güçlü tanrılardan biri olarak kabul edilmiştir. Özellikle fırtına, yağmur ve bereket konularındaki etkinliği nedeniyle tarıma dayalı Hitit toplumunun merkezinde yer almıştır.

Doğa Olayları ve Çivi Yazılı Belgeler

Tercan’ın çalışmasında öne çıkan temel kaynaklar arasında yıllıklar, kehanet metinleri, ayin metinleri ve kraliyet yazışmaları yer almaktadır. Bu belgelerde deprem, kuraklık, sel, güneş tutulması gibi doğa olaylarına hem fiziksel hem de manevi anlamlar yüklenmiştir. Örneğin büyük bir kuraklık dönemi, tanrıların öfkesine veya bir ayinin eksik yapılmasına bağlanabilmiştir.

Özellikle “hava tanrısının öfkesi” ifadesiyle betimlenen olaylar, toplumun doğa karşısındaki çaresizliğini ve aynı zamanda dini ritüeller yoluyla çözüm arayışını göstermektedir.

Doğa Olaylarının Yorumlanışı

Hititler doğa olaylarını yalnızca gözlemlemekle kalmamış, aynı zamanda bunları anlamlandırmak için yoğun bir sembolizm geliştirmiştir. Örneğin, güneş tutulması kralın veya kraliçenin kutsallığına gölge düşüren bir işaret olarak kabul edilirken, göktaşı düşmesi gibi sıra dışı olaylar kehanetlerle açıklanmıştır.

Çivi yazılı metinlerde sıkça karşılaşılan “tanrıların sessizliği” veya “yerin titreyişi” gibi ifadeler, modern bilimle açıklanabilecek olayların, dini-mitolojik çerçevede nasıl anlamlandırıldığını gözler önüne sermektedir.

Doğayla İlişkili Ritüel ve Ayinler

Kitapta yer verilen önemli bir konu da, doğa olaylarını yatıştırmak veya doğadan beklenen verimi artırmak amacıyla yapılan ritüellerdir. Özellikle kurban törenleri, dualar ve büyü metinleriyle dolu belgeler, Hititlerin doğayı kontrol altına almak ya da en azından tanrıların lütfunu kazanmak için nasıl çaba gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Değerlendirme

Betül Tercan’ın çalışması, Hitit uygarlığına dair doğa anlayışını, yalnızca tarihsel verilerle değil, aynı zamanda kültürel bağlam ve inanç sistemi çerçevesinde değerlendirerek derinlemesine bir bakış sunmaktadır. Çivi yazılı kaynakların çözümlemeleri, sadece Hititler’in doğaya bakışını değil, aynı zamanda antik toplumların doğa karşısındaki tutumlarını anlamamız açısından da evrensel bir perspektif kazandırmaktadır.

Sonuç

Hititlerde doğa olayları, sadece iklimsel veya jeolojik olgular olarak değil, aynı zamanda toplumsal düzenin, dini ritüellerin ve siyasi meşruiyetin temelini oluşturan göstergelerdir. Bu bağlamda doğa, insan ile tanrılar arasında sürekli bir iletişim ve denge aracıdır. Betül Tercan’ın eseri, bu dengeyi anlamak ve yorumlamak isteyen araştırmacılar ve tarih meraklıları için önemli bir kaynaktır.

---

Kaynakça

• Tercan, Betül. Hititler’de Doğa Olayları: Çivi Yazılı Kaynaklara Göre. Gece Kitaplığı, 2023.