Mikado Oyununun Beyin Gelişimine Faydaları
Mikado Oyununun Beyin Gelişimine Faydaları
Mikado oyunu, 41 adet renkli çubukla oynanan, hem çocukların hem yetişkinlerin keyifle oynadığı klasik bir dikkat ve el becerisi oyunudur. Genellikle “çubukları toplama” veya “pick-up sticks” olarak da bilinen bu oyun, basit kurallı olmasına karşın önemli bilişsel ve motor becerileri harekete geçirir. Mikado, Orta Asya ve Çin’de yüzyıllardır oynanan bir denge ve dikkat oyunu olarak bilinir. Günümüzde de çocukların zeka gelişimi ve el becerilerini desteklemek amacıyla eğitim ve oyun terapilerinde yer alan popüler bir etkinliktir. Hem eğlenceli vakit geçirmeyi sağlar, hem de farkında olmadan oyuncuların dikkat, konsantrasyon, koordinasyon, strateji gibi alanlarda kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunur. Aşağıda Mikado oyununun beyin gelişimi ve bilişsel beceriler üzerine etkileri, bilimsel ve pedagojik kaynaklara dayanarak detaylı şekilde ele alınmıştır.
Dikkat ve Konsantrasyon Gelişimi
Mikado oynarken oyuncuların tüm dikkatini hareket eden veya hareketsiz duran ince çubuklara vermesi gerekir. En ufak bir dalgınlık, istenmeyen bir çubuğun kıpırdamasına ve sıranın kaybedilmesine yol açabilir. Bu nedenle oyun, dikkati odaklama ve sürdürme becerilerini güçlendirir. Uzmanlar Mikado’nun özellikle çocuklarda dikkat süresini uzattığını ve konsantrasyonu artırdığını belirtmektedir. Örneğin bir eğitimci, Mikado’yu “dikkat eksikliğine bire bir” bir oyun olarak tanımlayarak şu kazanımları vurgular:
-
Dikkat süresinde artış: Çocuk, oyunda uzun süre dikkatini dağıtmadan kalmaya çalışır; bu da odaklanabilme süresini geliştirir.
-
Konsantrasyon ve dikkat yoğunluğu: Oyunda başarılı olmak için yüksek konsantrasyon gerekir. Mikado, dikkatin yoğunlaşmasını ve tek bir göreve kanalize edilmesini teşvik eder.
-
Detaylara dikkat etme: Oyuncu, karışık haldeki çubuklar arasından hedef çubuğu seçip çıkarırken ayrıntılara dikkat etmeyi öğrenir. Bu, görsel ayrımlaştırma becerisini geliştirir.
Nitekim bir psikolojik danışman, Mikado’nun “dikkatin ayrıntılara verilmesi” konusunda çocuklara yardımcı olduğunu ve dikkat eksikliği yaşayan çocuklara bu oyunu oynamalarını önerdiklerini belirtmiştir. Hatta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar üzerinde yapılan bir bilimsel çalışmada, Mikado gibi oyunların görsel dikkat ve algı becerilerindeki bozuklukları düzeltmede önemli katkı sağladığı bulunmuştur. Kısacası, Mikado oynayan kişiler zamanla dikkati toparlama ve konsantre olma konusunda ilerleme kaydederler. Dış uyaranlara karşı daha dirençli olup uzun süreli odaklanmayı gerektiren görevlerde becerileri artar.
El-Göz Koordinasyonu ve İnce Motor Beceriler
Mikado, küçük kas gruplarını ve el becerilerini geliştiren bir oyun olarak da bilinir. Oyuncuların bir çubuğu seçip diğerlerine dokunmadan kaldırması, son derece hassas bir el-göz koordinasyonu gerektirir. Bu süreçte gözler hedef çubuğa odaklanırken, eller ve parmaklar milimetrik hareketlerle o çubuğu kavrar ve kaldırır. Tekrarlanan bu hareketler, özellikle çocuklarda ince motor becerilerin (küçük kas gelişimi ve parmak kontrolü) güçlenmesine yardımcı olur.
-
İnce motor kontrol: Mikado çubuklarını tek tek almak, çocuğun parmak ucundaki kontrolü artırır. Parmak kaslarının koordineli çalışması ve nesneleri nazikçe kavrama becerisi gelişir. Öyle ki, oyun sırasında bir çubuğu kaldırmak için bazen kalem tutar gibi hassas bir pens (pincer) tutuş yapmak gerekir. Bu da yazı yazma, düğme ilikleme gibi günlük ince motor gerektiren etkinliklere dolaylı fayda sağlar.
-
El-göz koordinasyonu: Çubukları alırken göz ile el hareketlerinin uyumu çok önemlidir. Gözler hedefi belirlerken eller o hedefe titizlikle yönelir. Mikado, bu el-göz koordinasyonunu geliştiren en eğlenceli araçlardan biridir. Çocuğun görsel takip becerisi ile el hareketlerini senkronize etmesi, ileride spor aktiviteleri veya araç kullanma gibi beceriler için de temel oluşturur.
-
Denge ve kontrol: Oyunda başarılı olmak için eli sakin tutmak, titremeyi kontrol etmek gerekir. Hatta bazı oyuncular, çubuğu kaldırırken nefeslerini dahi kontrol etmeye çalışırlar. Bu anlamda Mikado, el, nefes ve dikkat koordinasyonunu aynı anda kullanmayı öğreterek vücut kontrolünü artırır.
Bir psikolojik değerlendirme makalesinde Mikado’nun “el–göz koordinasyonu, dikkat, strateji üretme gibi becerileri geliştiren bir oyun” olduğu ifade edilmiştir. Benzer şekilde, bir okul öncesi öğretmeni de Mikado’nun el-göz koordinasyonu ve küçük kas gelişimi üzerindeki katkısını kendi etkinlik notlarında belirtmiştir. Tüm bu bulgular, Mikado oynayan çocukların el becerilerinde ve koordinasyonunda gözle görülür gelişmeler olabileceğini göstermektedir.
Stratejik Düşünme, Planlama ve Sabır
Mikado basit bir oyun gibi görünse de, hamlelerde stratejik düşünmeyi teşvik eder. Oyuncular, hangi çubuğu önce almanın riskli olacağını, hangisinin diğerlerine dokunmadan çekilebileceğini önceden değerlendirmelidir. Örneğin, üstte serbest duran bir çubuktan başlamak genellikle en güvenli stratejidir. Eğer bir oyuncu Mikado adı verilen en değerli çubuğu hedefliyorsa, önce onu çevreleyen diğer çubukları temizleyip puan kaybetmeden Mikado’ya ulaşmayı planlar. Bu süreçte çocuklar ve yetişkinler farkında olmadan basit planlama ve problem çözme becerilerini kullanırlar. Oyunun uzmanlarından biri, Mikado’nun çocuklarda “strateji geliştirme” yeteneğini beslediğini vurgular. Hatta bazı kaynaklar, Mikado’yu “sopa stratejisi ve becerisi” gerektiren klasik bir oyun olarak tanımlarStrateji kadar önemli bir diğer unsur ise sabırdır. Mikado’da acele eden, düşünmeden hamle yapan oyuncu genellikle başarısız olur. Bu nedenle oyun, çocuklara sabırlı olmayı ve dürtü kontrolünü de öğretir. Bir okul öncesi etkinlik rehberinde Mikado’nun desteklediği alanlar arasında “sabır” da açıkça listelenmiştir. Oyuncular, sakin kalarak doğru anı beklemeyi, küçük adımlarla ilerlemeyi öğrenirler. Örneğin, elinde bir çubuk varken başka bir çubuğu kıpırdatmadan alabilmek için sabırla en uygun pozisyonu ararlar. Bu da çocuklarda özdenetim gelişimine katkı sunar.
Oyun sırasında yapılan her plan ve gösterilen her sabır kırıntısı, genel anlamda yürütücü işlevler dediğimiz beyin becerilerini destekler. Mikado, basit kurallı bir oyun olmasına rağmen, başarıyla oynayabilmek için oyuncuların planlama, önceliklendirme, dikkatini kontrol etme ve duygularını yönetme (heyecanı bastırma, hayal kırıklığıyla başa çıkma) gibi üst düzey bilişsel süreçlerini çalıştırır. Bu yönüyle hem çocuklar hem de yetişkinler için ufak çaplı bir strateji egzersizi ve sabır testi gibidir.
Görsel Algı ve Hafıza Üzerine Etkileri
Mikado oynanırken gelişen bir diğer alan da görsel algı becerileridir. Birbirine geçmiş onlarca çubuk arasından belirli bir rengi veya deseni (örneğin en yüksek puanlı mikado çubuğunu) bulup çıkarmak, çocuğun algıda seçicilik yeteneğini geliştirir. Bu, kalabalık bir görsel sahne içinde önemli detaylara odaklanabilme becerisidir. Nitekim uzmanlar Mikado’nun görsel ayrımlaştırma (discriminative perception) ve görsel yoğunlaşma becerilerini artırdığını belirtirler. Çocuk, çubukların konumlarını ve renklerini zihninde analiz ederek bir sonraki hamlesini planlar.Bu süreç aynı zamanda bir miktar görsel hafıza da gerektirir. Oyuncu, az önce hangi çubuğun kımıldadığını, hangi bölgenin güvende olduğunu aklında tutmalıdır. Sabri Daşo tarafından vurgulanan kazanımlardan biri de Mikado’nun görsel hafızayı geliştirmesidir. Çocuklar oyunda deneyimledikleri pozisyonları, başarılı hamle yöntemlerini zihinlerinde kaydeder ve benzer durumlarda hatırlayarak uygularlar. Bu belki bir hafıza oyunu kadar belirgin olmasa da, özellikle küçük yaştaki çocukların kısa süreli hafıza kapasitesini ve görsel bilgi işleme hızını destekler.Bilimsel bir çalışmada, Mikado oyununun da içinde bulunduğu görsel-motor oyun etkinliklerinin, DEHB tanılı çocukların görsel algılama testlerinde anlamlı iyileşmelere yol açtığı gösterilmiştir. Bender-Gestalt görsel motor algı testini kullanan bu araştırmanın sonucunda “üç oyunun DEHB’li çocukların görsel algılama bozukluklarını düzeltmeye önemli bir katkı sağladığı” rapor edilmiştir. Bu bulgu, Mikado’nun sadece refleksleri değil, aynı zamanda beynin görsel bilgiyi yorumlama ve organize etme yeteneğini de geliştirdiğine dair önemli bir kanıt sunmaktadır.
Özetle, Mikado oynarken çocuklar bir “görsel bulmaca” çözmektedirler. Bu da onların nesneleri görsel olarak tanıma, ayırt etme, mekânsal konumlarını anlama ve gerektiğinde bu bilgiyi kısa süreli hafızada tutma becerilerini güçlendirir. Bu beceriler okul hayatında yazı yazarken çizgileri takip etme, matematikte şekil algılama veya günlük hayatta eşyaların yerini hatırlama gibi sayısız durumda kullanılacaktır.
Terapi, Rehabilitasyon ve Eğitim Alanlarında Mikado
Mikado oyununun sağladığı bu çok yönlü faydalar, onun terapi ve eğitim ortamlarında da kullanılmasına yol açmıştır. Oyun terapisi ve ergoterapi (iş-uğraşı terapisi) uzmanları, Mikado gibi oyunları çocukların hem duygusal hem de bilişsel gelişimini desteklemek için programlarına dahil edebilmektedir. Özellikle dikkat ve dürtü kontrolü sorunları yaşayan çocuklar için Mikado değerli bir araçtır. Bir psikolog, “özellikle dikkat eksikliği yaşayan çocukların bu oyuna kurallarına uygun oynayarak devam etmesini” tavsiye etmektedir. Bu sayede çocuk, tedavi sürecinde eğlenerek dikkat toplama becerisini çalışmış olur.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklarla yapılan grup çalışmalarında, Mikado oyunu odaklanma ve el becerisi kazandırmak amacıyla sıkça kullanılmıştır. Yukarıda bahsedilen araştırmada da deney grubundaki çocuklara sekiz hafta boyunca düzenli Mikado ve benzeri oyunlar oynatılmış ve sonuçta görsel-motor algıda gelişme tespit edilmiştir. Mikado, bu yönüyle ilaç tedavilerinin yanı sıra destekleyici bir dikkat terapisi unsuru olarak değerlendirilebilir. Bazı özel eğitim merkezlerinde ve dikkat atölyelerinde Mikado, konsantrasyon artırıcı bir etkinlik olarak müfredata alınmaktadır.Mikado aynı zamanda otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için de faydalı bir oyun olarak rapor edilir. İnce motor becerilerde zayıflık ve ortak dikkat sorunları olabilen otizmli çocuklar, renkli çubuklar ve basit kurallarla sunulan bu oyuna ilgi gösterebilirler. Terapistler Mikado aracılığıyla bu çocuklara el-göz koordinasyonu, bekleme sırası (sıra alma) ve ortak dikkat çalıştırabilir. Örneğin, bir ergoterapi uzmanı Mikado çubuklarının dikkat ve gözlem gerektirmesi sayesinde otizmli çocuklarda odaklanmayı teşvik ettiğini ifade etmektedir
Fiziksel rehabilitasyon alanında da Mikado’nun prensiplerinden yararlanılabilir. İnme (felç) geçirmiş veya el becerisini yitirmiş bireylerle yapılan ergoterapi seanslarında küçük nesneleri kavrayıp toplama egzersizleri önerilir. Mikado çubuklarını birer birer toplama aktivitesi, parmakların tekrar beceri kazanması için eğlenceli bir görev olarak kullanılabilir. Nitekim, ince motor becerilerin kazandırılmasına yönelik öneriler listesinde “küçük objeleri birer birer toplama oyunu” gibi etkinlikler yer almaktadır. Mikado da aynı prensiple, rehabilitasyon sürecindeki yetişkinlerin veya çocukların el becerilerini arttırıcı bir araç olabilir. Bu şekilde tekdüze egzersizler yerine oyunlaştırılmış bir faaliyet sunmak, motivasyonu da yükseltecektir.
Eğitim ortamlarında ise Mikado, zeka oyunları veya dikkat geliştirme etkinlikleri kapsamında kullanılır. Okul öncesi öğretmenleri sınıfta Mikado oynatarak çocukların hem eğlenmesini hem de birçok beceriyi bir arada çalışmasını sağlayabilir. Örneğin, bir öğretmen blogunda Mikado’nun çocuklara kazandırdığı beceriler “dikkat, konsantrasyon, görsel hafıza, ince motor beceri, strateji geliştirme” şeklinde sıralanmış ve oyunun bu yönleriyle eğitsel değeri vurgulanmıştır. Grup halinde oynandığında çocuklar sosyal etkileşim becerilerini de geliştirirler: sırasını bekleme, kurallara uyma, rekabet ve işbirliği gibi sosyal-duygusal öğrenme fırsatları doğar. Bu nedenle Mikado, anaokullarından yaz kamplarına kadar pek çok eğitim ortamında tercih edilen bir eğitici oyun olarak karşımıza çıkar.
Ayrıca, Mikado’nun yetişkin eğitimlerinde de yaratıcı biçimde kullanıldığı görülmektedir. Örneğin, özel gereksinimli bireylerle çalışan personele empati kazandırmak amacıyla düzenlenen bir atölyede, çalışanlara Mikado oynatılmış ve bu sayede ince motor güçlüğü yaşayan bireylerin yaşadığı zorlukların deneyimletilmesi hedeflenmiştir. Bu eğitimde Mikado oyunu sonrasında katılımcılar hareketlerinin ne kadar kısıtlı olabildiğini fark etmiş ve ince motor beceri sorunlarına dair farkındalık kazanmışlardır. Bu örnek, Mikado’nun sadece bireysel gelişim için değil, aynı zamanda eğitimcilere ve bakım verenlere perspektif kazandırmak için de kullanılabileceğini göstermektedir.
Yetişkinler ve Zihinsel Egzersiz Olarak Mikado
Her ne kadar Mikado çoğunlukla çocuk oyunu olarak görülse de, yetişkinler için de son derece eğlenceli ve zihni canlı tutan bir uğraştır. Britannica’da da belirtildiği gibi bu oyun hem çocuklar hem yetişkinler tarafından oynanan bir beceri oyunudur. Yetişkinler Mikado oynarken günlük stres faktörlerinden uzaklaşıp dikkatlerini tek bir noktaya odaklama şansı bulurlar. Bu yönüyle Mikado, bir tür dikkat meditasyonu veya mindfulness egzersizi gibidir. Nitekim bir kaynak, pick-up sticks tarzı oyunların çocuklara “mindfulness ve anda kalma” becerisi aşıladığını, sakinleştirici ve dinginleştirici bir deneyim sunduğunu belirtmektedir. Benzer şekilde yetişkinler de Mikado oynayarak zihinsel bir mola verebilir, “anda kalma” pratiği yapabilirler.
Bilişsel psikologlar, yeni ve zorlu oyunlara katılmanın yetişkin beyninde nöroplastisiteyi desteklediğini ve bilişsel işlevleri keskin tuttuğunu vurgularlar. Mikado da yetişkinler için basit ama etkili bir zihinsel egzersiz sayılabilir. Çubukları görüp plan yapma, el becerisini kullanma, sonuçları değerlendirme gibi çoklu bilişsel işlem bu oyunda yer alır. Bu nedenle, hafızayı ve konsantrasyonu canlı tutmak isteyen ileri yaştaki bireyler için bile tavsiye edilebilir. Nitekim uzmanlar, Jenga, iskambil, satranç gibi oyunlarla birlikte Mikado gibi el becerisi ve dikkat oyunlarının da yaşlı bireylerde ince motor becerileri keskin tutmak ve zihinsel çevikliği korumak için faydalı olduğunu belirtmektedir.
Bunun yanı sıra, Mikado sosyal bir etkinlik olarak da yetişkinlere hitap eder. Aile içinde kuşaklar arası bir oyun olarak oynanabilir; büyükanne ve torununu aynı masa etrafında toplayabilir. Bu da sosyal bağları güçlendirirken, herkese ortak bir başarı duygusu ve eğlence sağlar. Grup halinde oynayan yetişkinler, iletişim kurma, birbirine öneri verme, rekabeti yönetme gibi sosyal becerilerini de dolaylı yoldan kullanırlar.
Sonuç olarak, Mikado oyunu 7’den 70’e herkese hitap eden nadir oyunlardandır. Çocuklar için bilişsel gelişimi ve motor becerileri desteklerken, yetişkinler için de zihinsel egzersiz, stresten arınma ve eğlenceli sosyalleşme fırsatı sunar. Beyin gelişimine yaptığı katkılar bilimsel makalelerde ve pedagog notlarında dile getirilen Mikado, basit yapısı altında pek çok faydayı barındırır. Eğer hem eğlenceli hem de zihninize faydalı bir aktivite arıyorsanız, renkli Mikado çubuklarını masanın üzerine bırakın ve dikkat dolu oyuna başlayın!
Kaynaklar
Psikolaj Psikolojik Danışmanlık Merkezi, “Dikkat Eksikliği için Oyun Önerileri” – Aylık Bülten (Mart 2022)
-
Ender Durualp & Neriman Aral, “Çocukların İnce ve Kaba Motor Gelişimlerine Oyun Etkinliklerinin Etkisinin İncelenmesi” – Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2018)
-
Fat Brain Toys, “Pick-Up Sticks” – Product Description
-
Nesrin Adıgüzel Firengiz, “Mikado Yapalım” – Aileden Okula (2016)
-
Çakıcı & Kök, “Oyun Müdahalelerinin DEHB’li Çocukların Görsel Algısına Etkisi” – Social Sciences Studies Journal (2019)
-
Mindful & Co Kids, “Pick Up Sticks – Description and Core Benefits” (2021)
-
Special Needs Resource Blog, “Pick-Up Sticks as a Training Activity for Staff” (2015)
-
Britannica, “Pick-up-sticks” – Britannica.com
-
The Peaks at Old Laramie Trail, “10 Fun Fine Motor Skill Activities Seniors Will Love” (2021)
Yorumlar
Yorum Gönder